Ορθοπαιδικός ή Ορθοπεδικός? Ποιο είναι τελικά το σωστό και γιατί?

Η Ορθοπαιδική ή Ορθοπεδική Χειρουργική (εξού και ο όρος Ορθοπαιδικός ή Ορθοπεδικός) είναι η ιατρική ειδικότητα που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη, πρόληψη και θεραπεία των μυοσκελετικών παθήσεων. Η ορθή γραφή της λέξης εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο διχογνωμίας στη κοινή γνώμη, γεννώντας συχνά έντονες συζητήσεις και σχολιασμό στα κοινωνικά δίκτυα. Εδώ θα επιχειρήσουμε να ρίξουμε λίγο φως στην υπόθεση.

Προέλευση του όρου Ορθοπαιδική ή Ορθοπαιδικός

Η προέλευση της λέξης Ορθοπαιδική αποδίδεται στον Γάλλο χειρουργό από το Παρίσι Nicolas Andry (1658-1742), ο οποίος επινόησε τον όρο το 1741, χρησιμοποιώντας ως δάνειο τις λέξεις «ορθός» και «παιδίον», συνθέτοντας έτσι τη νέα γαλλική λέξη “orthopédie”. Το παραπάνω αναφέρεται ρητά στην εισαγωγή του βιβλίου του (Traité d’orthopédie ου l’art de prevenir et corriger dans les enfants les difformités du corps, 1741). Επομένως, η χρήση του όρου Ορθοπαιδικός ή Ορθοπεδικός είναι στην ουσία αντιδάνειο από τα γαλλικά. 

Χρήση του όρου Ορθοπεδική ή Ορθοπεδικός

Η λέξη μεταφέρθηκε λανθασμένα ως αντιδάνειο από τα Γαλλικά στην Ελλάδα ως «Ορθοπεδική» και «Ορθοπεδικός». Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η λέξη «Ορθοπεδική» χρησιμοποιούνταν ευρέως σε βιβλία, περιοδικά, άρθρα, ταμπέλες, κάρτες και πάσης λογής έντυπα. Τα συγγράμματα των καθηγητών Γαροφαλίδη, Συμεωνίδη και Χαρτοφυλακίδη, είχαν στον τίτλο τους τη λέξη «Ορθοπεδική». Στα ξένα συγγράμματα εμφανίζονται και οι 2 γραφές: Campbell’s: Operative Orthopaedics (Mosby, Νew York 1988), Tachdjian: Pediatric Orthopedics (Saunders, USA 1990). Η Αµερικανική Ακαδηµία Ορθοπαιδικών Χειρουργών (AAOS, ή American Academy of Orthopaedic Surgeons), η µεγαλύτερη εταιρία Ορθοπαιδικών Χειρουργών στον κόσµο (αριθµεί 20 χιλιάδες µέλη), έχει τοποθετήσει στο έµβληµά της τις λέξεις “Ορθόν Παιδίον” µε ελληνικούς χαρακτήρες. 

To 1995, μετά από ερωτήματα ξένων καθηγητών στον Έλληνα καθηγητή Παναγιώτη Σουκάκο, σχετικά με τη σωστή ορθογραφία της λέξης, η Ελληνική Εταιρεία Ορθοπαιδικής Χειρουργικής και Τραυματολογίας (ΕΕΧΟΤ) μετέφερε το ερώτημα σε τρεις καθηγητές γλωσσολογίας (Μπαμπινιώτης, Πετρούνιας και Χρηστίδης). Αυτοί γνωμοδότησαν ότι ιστορικά σωστό είναι το ae παρά το e, αλλά πρακτικά είναι σωστές αμφότερες οι γραφές. Κατόπιν τούτου, το θέμα τέθηκε σε ψηφοφορία στη Γενική Συνέλευση της ΕΕΧΟΤ, όπου και υπερψηφίστηκε η γραφή «Ορθοπαιδική». Οι επιστολές των καθηγητών Γλωσσολογίας παρατίθενται αυτούσιες παρακάτω.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης – Καθηγητής Γλωσσολογίας ΕΚΠΑ

• Η ορθή γραφή σύμφωνα με την ετυμολογία (την ιστορική προέλευση) της λέξεως είναι ορθοπαιδική / ορθοπαιδικός.
• Η επί πολλά έτη εσφαλμένη (δηλ. παρετυμολογική) γραφή της λέξεως ως ορθοπεδική / ορθοπεδικός (σαν να ήταν από το πέδη) δημιουργεί μεν κατάσταση συνηθείας, αλλά δεν δικαιολογεί ούτε αίρει το λάθος.
• Το γεγονός ότι οι ξένοι ειδικοί επιστήμονες (αν οι πληροφορίες μου είναι ορθές) τείνουν να χρησιμοποιούν σε διεθνή συνέδρια τον όρο με το ae (orthopaedics), δηλ. το αντίστοιχο του ελληνικού αι, δυσκολεύει για τους “Ελληνες επιστήμονες τα πράγματα, αφού (γράφοντας ορθοπεδική με ε) εμφανίζονται ενδεχομένως ότι αγνοούν την προέλευση μιας λέξεως που προέρχεται από την ίδια τη γλώσσα τους!
• ‘Οπως συχνά συμβαίνει με όρους που πλάσσονται από ξένους, έτσι και εν προκειμένω ο όρος ορθοπαιδική ή και ορθοπεδική είναι κακοπλασμένος αντί του σωστού παιδορθωτική ή και πεδορθωτική (πρβλ. και τον επίσης κακοσχηματισμένο όρο ορθοδοντική αντί του σωστού οδοντορθωτική. Τελευταία μάλιστα πιθανόν κατά το ορθοπεδική, απαντά και όρος λογοπεδική ή λογοπεδικός αντί των λογοθεραπεία και λογοθεραπευτής).

Συμπέρασμα: Οι όροι που γλωσσολογικώς ενδείκνυνται, κατά σειράν προτιμήσεως, είναι:

1. Ριζική λύση: Καθιέρωση από τούδε του όρου παιδορθωτική (από το παιδί)    ή πεδορθωτική (από το πέδες). Το παιδορθωτική θα θυμίζει την ετυμολογική προέλευση του όρου και θα αντιστοιχεί πλήρως στη μορφή του ξένου όρου (orthopaedics) που τείνει να επικρατήσει. Τοπεδορθωτική θα αποδέσμευε τον όρο από το παιδί και θα τον συνέδεε και με ενηλίκους μέσω του πέδη. Οπωσδήποτε, οι Ελληνες γιατροί δικαιούνται να διαφοροποιούνται από τους ξένους όταν χρησιμοποιούν, έστω και όψιμα, το σωστό στη γλώσσα τους.
2. Συμβιβαστική λύση Α΄: Καθιέρωση της ετυμολογικής ορθογραφίας ορθοπαιδική / ορθοπαιδικός , που πλησιάζοντας στην ορθογραφία που τείνει να καθιερωθεί (orthopaedics) θα ήρε την υποψία οτι οι “Ελληνες ειδικοί αγνοούν το ορθό ή ότι η λέξη, μολονότι ελληνική, γράφεται στην Ελληνική λανθασμένα! Μειονέκτημα: παραμένει η περιοριστική σύνδεση του όρου με μόνα τα παιδιά, όχι και τους ενηλίκους.
3. Συμβιβαστική λύση Β’: Διατήρηση της εσφαλμένης (αλλά καθιερωμένης από μακρόχρονη χρήση) ορθογραφίας ορθοπεδική / ορθοπεδικός. Επιχειρήματα: α) και άλλες λέξεις και όροι της Ελληνικής εξακολουθούν να διατηρούν την παρετυμολογική ορθογραφία (πρβλ. λ.χ. το κτίριο αντί του ορθού κτήριο), β) με τη γενικότητα του πέδη υπερβαίνεται η περιοριστική χρήση του όρου ορθοπαιδική σε σχέση με τα παιδιά.

Στην επιστήμη της γλώσσας όπως και σε όλες τις επιστήμες του ανθρώπου, η δυνατότητα πολλαπλών θεωρήσεων και ερμηνειών, η οποία εξασφαλίζει τη δυναμικότητα και την ελευθερία του, γεννά ενίοτε δυσκολίες και διλήμματα επιλογής που είναι σύμφυτα με την ίδια τη νόηση του ανθρώπου και τη γλώσσα που την εκφράζει.

Α. Χριστίδης – Καθηγητής Γλωσσολογίας ΑΠΘ 

Από ιστορική άποψη είναι βέβαιο ότι η γραφή «ορθοπαιδική» είναι η ορθή. Υπάρχει άλλωστε η ρητή δήλωση του δημιουργού του όρου Andry ότι ο «νεολογισμός» αυτός κατασκευάστηκε με βάση τα ελληνικά συνθετικά ορθό– και παιδ-. Η γραφή αυτή διατηρείται, σε μεγάλο ποσοστό, στις αγγλοσαξωνικές χώρες (orthopaedics. gynaecology).

Η γραφή «ορθοπεδική» δεν μπορεί να στηριχτεί με ιστορικά (ετυμολογικά) επιχειρήματα. Είναι σαφές ότι στη δημιουργία του όρου δεν εμπλέκεται η «πέδη». Εξάλλου είναι γνωστό ότι ήδη πολύ πρώιμα επικράτησε στη Γαλλία (για λόγους που έχουν να κάνουν με ιδιαιτερότητες της γαλλικής γλώσσας) η γραφή «orthopedie». Αν ο νεολογισμός αυτός έφτασε στην ελληνική μέσω της γαλλικής – πράγμα μάλλον βέβαιο -, τότε εξηγείται γιατί επικράτησε η γραφή «ορθοπεδική». Από ιστορική λοιπόν άποψη δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η απόδοση «ορθοπαιδική» είναι η ορθή.

Η εναλλακτική γραφή «ορθοπεδική», αν και ιστορικά αβάσιμη, στηρίζεται σε μια μακρόχρονη χρήση μέσα σ’ένα συγκεκριμένο επαγγελματικο χώρο. Και η μακρόχρονη χρήση – και στη γλώσσα – νομιμοποιεί. Με αυτή την έννοια, η γραφή «ορθοπεδική» δεν είναι γλωσσολογικά αβάσιμη.Οι παρατηρήσεις που προηγήθηκαν δείχνουν τη συνθετότητα του ζητήματος στη γλωσσολογική θεώρησή του. Και οι δύο γραφές «στέκονται» γλωσσολογικά.

Αλλά βέβαια το ζήτημα δεν τελειώνει εδώ. Η γλωσσική ρύθμιση (στην προκείμενη περίπτωση η επιλογή μεταξύ των δύο γραφών για τις ανάγκες της τυποποίησης – ομοιογένειας) επιβάλλει αποφάσεις. Και οι αποφάσεις δεν είναι – ούτε μπορούν να είναι – «καθαρά» γλωσσολογικές. Αναγκαστικά, η όποια απόφαση θα αντανακλά ιστορικές αντιλήψεις, όπως διαμορφώνονται μέσα στις διάφορες συγκυρίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η προσωπική μου προτίμηση κλίνει υπέρ της γραφής «ορθοπαιδική», στο βαθμό που αντανακλά πιστότερα την προέλευση του όρου, ως νεολογισμού που δημιουργήθηκε στη Δύση με συγκεκριμένο ελληνικό λεξιλογικό υλικό. Επιπλέον ευθυγραμμίζει την ελληνική χρήση με τη διεθνή (orthopaedics).

Ευάγγελος Πετρούνιας – Καθηγητής Γλωσσολογίας ΑΠΘ

Σχετικά με το ερώτημά σας: Ορθοπεδική ή Ορθοπαιδική; Ο όρος δημιουργήθηκε στα γαλλικά, από το γιατρό καθηγητή και συγγραφέα ιατρικών συγγραμμάτων Nicolas Andry de Rois-Regard. Ο Andry έπλασε τον όρο: orthopedie χρησιμοποιώντας τα λεξικά στοιχεία (σήμερα ονομάζονται confixes «symfymata») orthο- kai -pedie. Τα συμφύματα αυτά, κοντά τόσο στα γαλλικά όσο και στις άλλες νεότερες γλώσσες, στηρίζονται στις αρχαίες ελληνικές λέξεις: ορθός, όρθιος, ίδιος, σωστός, «όχι παραμορφωμένος» και παιδειά «ανατροφή των παιδιών».

Η αρχική σημασία του όρου ήταν: «τέχνη της διόρθωσης ή της πρόληψης δυσμορφιών στα παιδιά». Αργότερα όμως επεκτάθηκε η σημασία: «κλάδος της χειρουργικής που θεραπεύει τις παθήσεις του κινητικού συστήματος». Με παρόμοια σημασία χρησιμοποιείται ο όρος και στις άλλες γλώσσες για πρδ. στα αγγλικά: «διόρθωση ή πρόληψη των δυσμορφιών, ιδιαίτερα στη δομή του σκελετού των παιδιών». Δηλαδή η αναφορά σε παιδιά παραμένει πάντα.

Ως προς τη γραφή με ε ή με αι: Στα γαλλικά, όπου πρωτοδημιουργήθηκε η λέξη, συνήθως το αρχαίο ελληνικό αι αποδίδεται με e. “Ωστε οι “Ελληνες, δεν δανείστηκαν τη λέξη από τα γαλλικά, την είδαν γραμμένη με e, και μάλλον γι’αυτό το λόγο την έγραψαν με ε. Ίσως δεν εμάντεψαν πως ετυμολογικά στηρίζεται στην αρχαία ελληνική λέξη παιδεία, ίσως δεν ήθελαν να την περιορίσουν ειδικά στη θεραπεία παιδιών. Δηλαδή η ελληνική λέξη βρίσκεται ανάμεσα στην κατηγορία των απευθείας δανείων και στην κατηγορία των «μεταφραστικών δανείων» (με αντίστοιχη: pedic = παιδεία).

Αν ήτανε καθαρά απευθείας δάνειο θα ήταν: ορτοπεντί; αν ήτανε καθαρά μεταφραστικό δάνειο θα ήταν: ορθοπαιδεία.Στις άλλες γλώσσες που ενδιαφέρουν στην Ελλάδα η γραφή κυμαίνεται, καθώς άλλοτε ακολουθήθηκε η γαλλική γραφή, και άλλοτε προτιμήθηκε περισσότερη προσέγγιση προς την αρχαία ελληνική ρίζα. Στα αγγλικά αποδίδεται άλλοτε με e και άλλοτε με ae: orthopaedic – pedic; orthopedics – paedics; orthopaedy, -pedy. Η γραφή ae αποδίδει τον αρχαίο δίφθογγο αι.

Στα βρετανικά αγγλικά προτιμούν τη γραφή με ae, στα αμερικάνικα αγγλικά προτιμούν τη γραφή με e. Στα γερμανικά αποδίδεται με a (που μπορεί όμως να γραφτεί και ae): Orthopadie. Στα ιταλικά γράφουν e: ortopedia στα ιταλικά έτσι κι αλλιώς δεν θα μπορούσε να γραφτεί με ae, γιατί τότε θα διαβαζότανε και [ae]. Αν θέλετε ο όρος να θυμίζει περισσότερο την αρχαία ελληνική ρίζα – παρόλο που τέτοιος επιστημονικός κλάδος δεν υπήρχε στην αρχαιότητα, και επιπλέον να κάνει αναφορά στο γεγονός ότι αρχικά στη Γαλλία ο κλάδος αναφερόταν ειδικά στα παιδιά, τότε μπορείτε να προτείνετε την αλλαγή της γραφής σε αι.

Αν θέλετε ο όρος να παραμείνει πιο κοντά στην πραγματική πηγή του, τα γαλλικά και επιπλέον να μην υπονοεί πως αναφέρεται ειδικά σε παιδιά, τότε μπορείτε να προτείνετε να παραμείνει η γραφή με ε, που είναι πιο κοινή σήμερα.

Συμπέρασμα

• Ο όρος “Orthopédie” επινοήθηκε από τον Γάλλο Χειρουργό Nicolas Andry, to 1741 και μεταφέρθηκε στα ελληνικά ως αντιδάνειο.
• Ιστορικά, ο όρος «Ορθοπαιδική» ή «Ορθοπαιδικός» είναι ο σωστός, όπως υπερψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση της ΕΕΧΟΤ, το 1997.
• Κανένας όρος δεν είναι λανθασμένος. Και οι 2 ορθογραφίες μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα. Υπάρχουν Ορθοπαιδικοί που πιστεύουν ότι η γραφή Ορθοπεδικός του εκφράζει καλύτερα.
• Το θέμα δεν είναι ποιος από τους 2 όρους είναι πιο σωστός ετυμολογικά, ή ποιος αντιπροσωπεύει καλύτερα το αντικείμενο της ειδικότητας.
• Το θέμα είναι καθαρά ιστορικό.

Βιβλιογραφία

1. Nicholas Andry (1658-1742), «Traité d’orthopédie ου l’art de prevenir et corriger dans les enfants les difformités du corps», 1741. 
2. Θεόδωρος Γαροφαλίδης: Ορθοπεδική, Εκδόσεις Παρισιάνος, Αθήναι 1969.
3. Γεώργιος Χαρτοφυλακίδης: Επίτομη Ορθοπεδική, Εκδόσεις Παρισιάνος, Αθήνα 1981.
4. Παναγιώτης Συμεωνίδης: Ορθοπεδική, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1984.
5. Περιοδικό ΕΕΧΟΤ: Ορθοπεδική ή Ορθοπαιδική; Οι απόψεις των καθηγητών γλωσσολογίας. Τεύχος 3, 1996.

FAQ – Συχνές Ερωτήσεις